samson - Czw Mar 21, 2013 3:55 pm Temat postu: Rozmaryn –cudowna roślina wstawiam ten art bo naprawdę jest wart zainteresowania ze względu na coraz większe wykorzystanie ekstraktu z tej rośliny w medycynie i suplementacji.....np ochronie wątroby!!! przed toksynami jak rowniez w zwalczaniu wszelkiego rodzaju bakterii i wirusowi działania przeciwzapalnego itp itd. Powszechnie wiadomo, że warzywa i owoce są źródłem cennych nieodżywczych związków o bioaktywnym, prozdrowotnym działaniu na organizm i stanowią niezastąpiony składnik codziennej diety. Natomiast niedocenianym jej elementem są przyprawy ziołowe, które dodawane do potraw nie tylko podnoszą ich walory smakowe i zapachowe, ale również wartość zdrowotną. Właściwości prozdrowotne przypraw ziołowych są związane przede wszystkim z ich wysoką aktywnością przeciwutleniającą. Naukowcy z U.S. Department of Agriculture stwierdzili, że potencjał przeciwutleniający roślin zielarskich może być nawet 40-krotnie większy niż owoców i warzyw. Na podstawie badań 39 roślin zielarskich powszechnie stosowanych w kuchni i medycynie stwierdzono, że najwyższą aktywność przeciwutleniającą wykazują rośliny należące do rodziny jasnotowatych – Lamiaceae (1). Jedną z przypraw ziołowych należącą do tej rodziny jest rozmaryn lekarski. Rozmaryn lekarski ( Rosmarinus officinalis L.) jest rośliną ciepłolubną, rośnie głównie w rejonie Morza Śródziemnego, najczęściej we Francji, Włoszech, Hiszpanii, Grecji, Tunezji, a także na wybrzeżu Morza Czarnego oraz w Meksyku i USA. W innych regionach uprawiany jest głównie jako roślina doniczkowa. Rozmaryn lekarski jest od dawna znanym surowcem zielarskim szeroko stosowanym w lecznictwie i kosmetyce (2) oraz jako przyprawa w produkcji żywności (3). Zaliczany jest do przypraw o największej aktywności antyoksydacyjnej (1, 4, 5, 6, 7), wykazuje również działanie przeciwdrobnoustrojowe (3, 5,  i konserwujące (3, 9).
Rozmaryn lekarski przejawia dużą aktywność biologiczną, potwierdzoną w badaniach in vitro i in vivo, dzięki czemu znalazł zastosowanie w prewencji i terapii wielu chorób. Na podstawie wyników badań naukowych stwierdzono, że rozmaryn stabilizuje błony biologiczne (10), chroni przed szkodliwym wpływem promieniowania UV (11) i innym promieniowaniem jonizującym (12), działa przeciwutleniająco (1, 4, 5, 7), przeciwzapalnie (13, 14, 15) i przeciwmutagennie (16). Ponadto wykazuje właściwości przeciwbakteryjne (3, 5, , przeciwgrzybicze (17, 18), przeciwwirusowe (19) i przeciwnowotworowe (20, 21). Polifenole zawarte w rozmarynie indukują detoksykację poprzez stymulowanie aktywności enzymów II fazy odtruwania (22, 23). Napar z suszonych liści rozmarynu poprawia trawienie oraz działa hepatoochronnie (24, 25), przeciwwrzodowo (26, 27, 28), moczopędnie (29) i najprawdopodobniej sedatywnie na ośrodkowy układ nerwowy (30). W badaniach in vitro stwierdzono również, że ekstrakty z rozmarynu mają zdolność hamowania aktywności enzymów: acetylocholinesterazy i butyrylocholinesterazy, które odgrywają rolę w etiologii i rozwoju choroby Alzheimera (31). W tradycyjnej medycynie ludowej rozmaryn od dawna był stosowany do leczenia hiperglikemii (32, 33).
Rozmaryn jako przyprawę używa się w postaci świeżych lub suszonych liści oraz olejku eterycznego z liści i kwiatów. Skład chemiczny olejku rozmarynowego zależy od chemotypu surowca (kamforowy, 1,8-cyneolowy i werbenonowy). W chemotypie kamforowym zawartość 1,8-cyneolu i kamfory wynosi po około 30%, natomiast w chemotypie 1,8-cyneolowym zawartość tych składników wynosi odpowiednio 50 i 10%. Ogólna liczba zidentyfikowanych składników występujących w olejku rozmarynowym wynosi 15 (8). Głównymi składnikami olejku eterycznego są: 1,8-cyneol (17-50%), borneol (8-20%), estry borneolu (2-7%), kamfora (10-25%), pinen (15-25%), verbenon (1-8%), terpineol (~12%), kamfen (~5%) (17). Oprócz tych związków, olejek rozmarynowy zawiera także p-cymen, linalol, geraniol, eugenol, karwakrol, piperyton (8, 17). Ekstrakty z rozmarynu zawierają także inne metabolity wtórne, takie jak taniny, garbniki, diterpeny, triterpeny, steroidy i flawonoidy (8, 17, 34, 35, 36). Zawartość poszczególnych składników przedstawia się następująco: garbniki (5-8%), olejek eteryczny (1-2,5%), kwas rozmarynowy (1,2 mg/g), kwas ferulowy (10,0-11,0 mg/g), kwas kawowy (0,1-0,2 mg/g), kwas chlorogenowy; diterpeny: kwas karnozolowy i karnozol, pikrosalwina (do 4,6%), rozmaridofenol, rozmanol; triterpeny: kwas oleanolowy, kwas ursolowy, α-amyryna, β-amyryna, betulina; flawonoidy: apigenina (0,45 mg/g), luteolina (0,26 mg/g), diosmetyna (0,21 mg/g), hesperytyna (0,36 mg/g) i fitosterole (8, 18, 36, 37, 38). Substancje biologicznie czynne występujące w rozmarynie są labilne, a ich ilość jest zmienna i zależna od wieku rośliny, czynników środowiskowych (temperatury, oświetlenia, wilgotności) oraz uwarunkowań genetycznych (8, 17, 36). Aktywność biologiczna rozmarynu Działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze Aktywność przeciwdrobnoustrojowa rozmarynu w dużej mierze zależy od składu chemicznego ekstraktu, szczególnie od zawartości olejków lotnych, od pory zbioru i chemotypu rośliny. Badania porównawcze wykazały, że silniejsze działanie przeciwdrobnoustrojowe wykazuje olejek eteryczny niż ekstrakty wodne czy metanolowe z rozmarynu (39). W badaniach skriningowych prowadzonych na ponad 400 różnych ekstraktach pozyskanych ze 135 roślin zielarskich wykazano, że jedną z najwyższych aktywności przeciwdrobnoustrojowych wykazują heksanowe i etylooctanowe ekstrakty z rozmarynu. Testowane ekstrakty charakteryzowały się zdolnością hamowania wzrostu bakterii Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa oraz grzybów Candida albicans i Microsporum gypseum przy MIC (Minimal Inhibitory Concentration) poniżej 10 μg/ml. Znaczące działanie antygrzybicze stwierdzono również dla olejku eterycznego (18). Wykazano, że olejek rozmarynowy skuteczniej działa na bakterie Gram-dodatnie niż na Gram-ujemne (5). Nie tylko olejki, ale także ekstrakty CO3 z liści rozmarynu mają właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze. Głównymi składnikami tych ekstraktów są fenolowe diterpeny: karnozol i kwas karnozowy oraz triterpeny: kwas oleanolowy i urosolowy. Ekstrakty te przebadano pod kątem hamowania wzrostu bakterii i grzybów powodujących schorzenia skórne, jak zapalenie skóry czy wyprysk łojotokowy. Ekstrakt z rozmarynu zahamował wzrost 28 z 29 drobnoustrojów wskaźnikowych, a najbardziej efektywnie działał wobec C. perfringens i P. gingivalis (MIC i MBC<1 μg/ml) (40). Pozytywne wyniki testów otrzymano również wobec bakterii patogennych powodujących psucie się żywności. Ekstrakt z rozmarynu silnie hamował wzrost bakterii Listeria monocytogenes, E. coli, P. fluorescens czy L. sake, a jego aktywność wraz z ekstraktem z lukrecji została uznana za najwyższą spośród 14 testowanych przypraw ziołowych. Ekstrakt z rozmarynu ograniczał rozwój L. monocytogenes w mięsie przy stężeniu 2,5 mg/ml (3). Podobnie olejek eteryczny z rozmarynu działał hamująco na wzrost L. monocytogenes, a dodatek kwasu mlekowego do olejku zwiększał skuteczność jego działania. Mieszanina kwasu mlekowego o stężeniu 300 μg/g i olejku eterycznego z rozmarynu o stężeniu 200 μg/g spowodowała całkowite zahamowanie wzrostu listerii (41). Ekstrakty z pozyskiwane z rozmarynu wykazują również wysoką aktywność w odniesieniu do bakterii Helicobacter pylori. Minimalne stężenie ekstraktu powodujące całkowite zahamowanie ich wzrostu wynosiło 12,5 μg/ml (27). Ekstrakty rozmarynu wykazują silne działanie przeciwbakteryjne wobec drobnoustrojów wywołujących próchnicę zębów, w rozwoju której największą rolę odgrywają S. mutans i S. sobrinus. Drobnoustroje te, wykorzystując sacharozę, wytwarzają zewnątrzkomórkowe wielocukry budujące płytkę nazębną. Istotnym czynnikiem wirulencji tych bakterii jest wytwarzanie glukozylotransferaz biorących udział w syntezie rozpuszczalnych i nierozpuszczalnych glukanów. Badania nad aktywnością ekstraktów wodnych i metanolowych rozmarynu wykazały działanie hamujące wzrost S. sobrinus przy MIC wynoszącym odpowiednio 16 i 4 mg/ml oraz ograniczające syntezę nierozpuszczalnych glukanów. Ekstrakty z rozmarynu powodowały również zmniejszenie aktywności glukozylotransferaz. Ekstrakt wodny redukował w 50% aktywność enzymatyczną w stężeniu 1,42 mg/ml, natomiast ekstrakt metanolowy w stężeniu 0,34 mg/ml (42). Tzung-Hsun i wsp. (43) potwierdzili również bakteriobójcze właściwości rozmarynu wobec kariogenicznych bakterii S. mutans i S. sanguinis. Spośród metanolowych ekstraktów pochodzących z 12 różnych roślin, jedynie ekstrakt z rozmarynu wykazywał aktywność antagonistyczną. Wartości MIC oszacowano na poziomie 4 i 2 mg/ml w odniesieniu odpowiednio do S. mutans i S. sanguinis (43). Wyniki doświadczeń sugerują możliwość wykorzystania rozmarynu w profilaktyce przeciwpróchniczej. Badania wykazały przeciwgrzybicze działanie olejku eterycznego z rozmarynu zawierającego piperyton, α-pinen, limonen, 1,8-cyneol, tymol, p-cymen i terpinen w odniesieniu do grzybów Aspergillus flavus i Aspergillus parasiticus. Stwierdzono również hamowanie zdolności syntezy aflatoksyn przy stężeniu olejku wynoszącym 450 μg/g. Wyniki badań wskazują na możliwość zastosowania olejku z rozmarynu do zabezpieczania żywności przed zakażeniami grzybami toksykogennymi (44). Działanie przeciwutleniające Wiele badań dowiodło, że rozmaryn i związki w nim zawarte zapobiegają tworzeniu się wolnych rodników, w tym rodników hydroksylowych, ponadtlenkowych i azotynowych (45, 46, 47). Tawaha i wsp. (48) po oznaczeniu aktywności przeciwutleniającej i zawartości związków fenolowych w 51 roślinach zielarskich, stwierdzili, że Rosmarinus officinalis jest jedną z trzech roślin o najsilniejszym działaniu przeciwutleniającym. Działanie przeciwutleniające rozmarynu polega, między innymi na chelatowaniu metali, zapobieganiu tworzeniu się wolnych rodników oraz wyłapywaniu już powstałych i przekształcaniu ich w mniej aktywne związki. Aktywność przeciwutleniająca ekstraktów i olejków z rozmarynu zależy, przede wszystkim od zawartości związków fenolowych i ich struktury chemicznej (4) oraz synergistycznych oddziaływań między nimi. Dowodem na to jest wyższa aktywność przeciwutleniająca oznaczona dla ekstraktów i olejku eterycznego niż dla poszczególnych ich składników, takich jak kwas karnozowy, kwas rozmarynowy, 1,8-cyneol, α- i β-pinen (34, 49). Ponadto wykazano, że ekstrakt z rozmarynu może być silniejszym przeciwutleniaczem niż inne znane związki o tych właściwościach. Badania porównawcze, obejmujące α-tokoferol, palmitynian askorbylu i kwas cytrynowy oraz ekstrakt z rozmarynu, potwierdziły tę tezę oraz wykazały synergistyczny efekt oddziaływania rozmarynu z kwasem cytrynowym i palmitynianem askorbylu (50). Potencjał przeciwutleniający produktów z rozmarynu określany był również przy zastosowaniu hodowli komórkowych. W badaniach in vitro wykazano, że etanolowy ekstrakt z liści rozmarynu efektywnie hamuje produkcję rodnika NO? w komórkach makrofagów RAW 264.7 stymulowanych lipopolisacharydem (LPS). Inhibicja produkcji rodników NO? w aktywowanych makrofagach była modulowana poprzez zmniejszenie ekspresji genu iNOS (20). Etanolowe ekstrakty z rozmarynu działają ochronnie przeciw oksydacyjnym uszkodzeniom DNA indukowanym przez H3O3 oraz promieniowaniem UV w ludzkich komórkach nabłonka jelitowego Caco-2 i fibroblastach płuc chomika chińskiego V79. Ochronny efekt ekstraktu polegał na usuwaniu obu rodników hydroksylowego i ponadtlenkowego (51). Wykazano, że diterpeny z rozmarynu chronią komórki Caco-2 przed peroksydacją lipidów w warunkach stresu oksydacyjnego oraz znacząco zmniejszają uszkodzenia DNA. W warunkach stresowych redukują uszkodzenia błon o 40-50% oraz zwiększają aktywność peroksydazy glutationu i dysmutazy ponadtlenkowej (10). Działanie przeciwutleniające rozmarynu wykazano również w badaniach in vivo. Suplementacja diety ekstraktem zawierającym 20% kwasu karnozowego polepszyła status przeciwutleniający i zmniejszyła stres oksydacyjny w tkankach zwierząt. Dieta zawierająca 0,2 i 0,02% ekstraktu z rozmarynu podawana 20-miesięcznym szczurom przez okres 12 miesięcy spowodowała zmniejszenie poziomu peroksydacji lipidów w tkankach pobranych do analizy. W grupie zwierząt otrzymującej ekstrakt z rozmarynu zaobserwowano niższy poziom aktywności katalazy i syntazy tlenku azotu w tkankach pochodzących z serca i kory mózgowej oraz znacznie mniejszy poziom reaktywnych form tlenu w hipokampie (47). Badania in vitro i in vivo dowiodły fotoochronnego działania rozmarynu, które ujawniało się zarówno przez usuwanie wolnych rodników, jak i indukowanie mechanizmów obronnych organizmu poprzez regulowanie aktywności tyrozyny i stymulowanie produkcji melaniny, odgrywającej kluczową rolę w ochronie przeciw fotokarcynogenezie. Kwas rozmarynowy w komórkach mysiego czerniaka B16 zwiększał ekspresję tyrozyny i produkcję melaniny w sposób zależny od dawki na drodze aktywacji kinazy białkowej A (52). W eksperymentach na zwierzętach kwas rozmarynowy ograniczał powstawanie zmian skórnych wywołanych ekspozycją na promieniowanie UV oraz opóźniał tworzenie aldehydu dimalonowego (53). Rozmaryn jako przyprawa ziołowa o wysokim potencjale przeciwutleniającym może stanowić poważną alternatywę lub uzupełnienie dla syntetycznych przeciwutleniaczy, takich jak butylowany hydroksyanizol (BHA) czy butylowany hydroksytoluen (BHT), stosowanych jako środki konserwujące w produkcji żywności. Udowodniono, że metanolowy ekstrakt z rozmarynu zawierający 30% kwasu karnozowego, 16% karnozolu i 5% kwasu rozmarynowego wykazuje synergistyczny efekt przeciwutleniający z BHT i BHA. Ekstrakt z rozmarynu nie tylko zwiększa aktywność antyoksydacyjną BHA i BHT, ale także wzmacnia ich działanie przeciwbakteryjne, pozwalając zmniejszyć dawkę syntetycznych konserwantów dodawanych do żywności (9). Przeciwutleniający potencjał rozmarynu porównywano ze zdolnością przeciwutleniającą innych środków, takich jak witamina C, tauryna czy witamina E. Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, że rozmaryn był najbardziej efektywnym czynnikiem powodującym opóźnianie procesu utleniania mięsa. Sam rozmaryn oraz w połączeniu z kwasem askorbinowym, najskuteczniej hamował oksydację mioglobiny i lipidów w mięsie wołowym pakowanym w modyfikowanej atmosferze i przechowywanym przez 20 dni w temperaturze 2°C (54, 55). Rozmaryn jest obiecującym źródłem składników, które mogą zastąpić syntetyczne pochodne butylowe w konserwacji żywności, karmy dla zwierząt, preparatów farmaceutycznych czy produktów kosmetycznych (9). Działanie przeciwmutagenne Karnozol, kwas karnozowy i kwas rozmarynowy, występujące w rozmarynie lekarskim, wykazują znaczący efekt przeciwmutagenny. Wyniki badań potwierdziły właściwości ochronne karnozolu i kwasu karnozowego skierowane przeciwko uszkodzeniom DNA indukowanym promieniowaniem γ w komórkach ludzkich limfocytów (12). Natomiast w badaniach prowadzonych na myszach rasy Swiss, przy wykorzystaniu testu mikrojądrowego, udowodniono przeciwmutagenne działanie kwasu rozmarynowego. Związek ten skutecznie redukował uszkodzenia chromosomów indukowane doksorubicyną (DXR) w komórkach krwi obwodowej (16). Mechanizm ochronnego działania związków bioaktywnych zawartych w rozmarynie nie jest do końca wyjaśniony, lecz przypuszcza się, że właściwości przeciwmutagenne są ściśle związane z ich potencjałem przeciwutleniającym (16, 12). Działanie przeciwzapalne U podłoża aktywności przeciwzapalnej rozmarynu leży szereg uzupełniających się mechanizmów biologicznych, których suma tworzy efekty porównywalne z siłą działania stosowanych od lat syntetycznych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). Po przebadaniu 16 roślin zielarskich pod kątem zdolności hamowania aktywności lipooksygenazy, rozmaryn lekarski znalazł się w grupie o najwyższej aktywności przeciwzapalnej. Dawka IC50 wyznaczona dla rozmarynu wynosiła ok. 0,5 mg/ml. Działanie przeciwzapalne rozmaryn zawdzięcza obecności związków fenolowych, które hamują metabolizm kwasu arachidonowego (7). Fenolowe diterpeny: kwas karnozowy i karnozol, obecne w Rosmarinus officinalis, działają przeciwzapalnie poprzez aktywację receptorów γ aktywowanych przez proliferatory peroksysomów PPARγ. Aktywacja receptorów PPARγ może skutecznie hamować sekrecję prozapalnych cytokin IL-6, IL-8 i TNF-α (14). Działanie przeciwzapalne obu diterpenów polega na hamowaniu prozapalnych leukotrienów, obniżaniu tworzenia reaktywnych form tlenu i sekrecji elastazy przez leukocyty. Kwas karnozowy i karnozol hamują biosyntezę prozapalnych lipooksygenaz. Supresja 5-lipooksygenazy i 12-lipooksygenazy powoduje zmniejszenie prozapalnej aktywności leukocytów i płytek krwi, co skutkuje w rezultacie ograniczeniem i opóźnieniem reakcji zapalnej (13). Przy przewlekłym stanie zapalnym cytokiny indukują produkcję tlenku azotu (NO), który uszkadza DNA i przemienia się w karcynogenny nadtlenoazotyn. Do najbardziej biologicznie niebezpiecznych wolnych rodników należą rodnik hydroksylowy (OH?) i nadtlenoazotyn (ONOO?), które wywołują uszkodzenia struktur i makromolekuł komórkowych, prowadząc do mutacji lub śmierci komórki. Rodniki te są odpowiedzialne za rozwój procesów nowotworowych i procesów starzenia. W badaniach in vitro wykazano, że nieoczyszczony ekstrakt z rozmarynu hamuje produkcję rodnika NO? w aktywowanych lipopolisacharydem komórkach RAW 264.7 oraz redukuje ekspresję mRNA prozapalnych cytokin, takich jak IL-1β i COX-2 (20). Ekstrakt CO3 z liści rozmarynu, zawierający głównie karnozol, kwas karnozowy i kwas rozmarynowy (16% wszystkich związków fenolowych), ogranicza produkcję NO? w komórkach RAW 264.7 w sposób zależny od dawki. W stężeniach od 0,5 do 5,0 μg/ml działa toksycznie na komórki nowotworowe wątroby Hep3B, zwiększając znacznie produkcję TNF-α, a jednocześnie nie działając cytotoksycznie na prawidłowe komórki wątroby (15). W badaniach in vivo prowadzonych na modelu mysim stwierdzono, że ekstrakty z liści rozmarynu działają miejscowo przeciwzapalnie w sposób zależny od dawki, z potencją zbliżoną do działania NPLZ – indometacyny. Składniki ekstraktu odpowiedzialne za działanie przeciwzapalnie to kwasy urosolowy i oleanolowy (56). Przeciwzapalne działanie rozmarynu wykazano również w badaniach prowadzonych na myszach, u których indukowano stres oksydacyjny za pomocą spalin samochodowych. Konsekwencją tej ekspozycji był stan zapalny i uszkodzenie płuc. Podawanie zwierzętom przez 3 dni kwasu rozmarynowego w ilości 2 mg/kg masy ciała spowodowało ograniczenie uszkodzeń płuc poprzez redukcję ekspresji molekuł prozapalnych, w tym cytokin wytwarzanych przez chemotaktyczne keratynocyty, interleukiny-1β, chemokin MCP-1 (monocyte chemoattractant protein-1) i MIP-1α (macrophage inflamatory protein-1α). Kwas rozmarynowy ograniczył także ekspresję mRNA dla iNOS (izoforma indukowana syntazy tlenku azotu iNOS), tworzenie nitrotyrozyny i 8-OHdG indukowane przez ekspozycję na spaliny (57). Działanie przeciwnowotworowe Rozmaryn ze względu na wysoką aktywność biologiczną wzbudził duże zainteresowanie jako potencjalny czynnik wspomagający prewencję i terapię chorób nowotworowych. Do chwili obecnej przeprowadzono szereg badań wykazujących jego zdolność do hamowania proliferacji komórek nowotworowych, obniżania ich przeżywalności i indukcji procesu apoptozy. Wyniki doświadczeń na modelach komórkowych wskazują na antyproliferacyjne działanie etanolowego ekstraktu z rozmarynu w odniesieniu do komórek białaczki HL-60 i K562 oraz komórek raka gruczołu sutkowego MCF7 i MDA-MB-468. Ponadto w obecności etanolowego ekstraktu z rozmarynu dodawanego w rozcieńczeniu 1:100, nie stanowiącym dawki cytotoksycznej, następowała nieznaczna indukcja różnicowania się komórek HL-60 (20). W innych badaniach potwierdzono proapoptyczne działanie karnozolu wobec komórek ostrej białaczki limfoblastycznej (ALL) typu B. Białaczki ALL typu B charakteryzują się wysokim poziomem ekspresji antyapoptycznego białka Bcl-2. Karnozol zmniejszył poziom komórkowego białka Bcl-2 o 34-58% zanim zainicjował apoptozę lub we wczesnej jej fazie. Związek ten w stężeniu 6 μg/ml indukował apoptozę w komórkach nowotworowych, jednocześnie nie działając cytotoksycznie na prawidłowe jednojądrzaste komórki krwi obwodowej PBMC (21). W badaniach na liniach komórkowych oraz modelach zwierzęcych wykazano, że kwas karnozowy, jeden z najważniejszych polifenoli zawartych w rozmarynie, synergistycznie oddziałuje z pochodnymi witaminy 1,25D3, zwiększając ich potencjał antyproliferacyjny i różnicujący wobec komórek białaczkowych HL-60 i U937. Efekt synergistyczny rozmarynu i analogów witaminy D3 potwierdzony został w eksperymentach prowadzonych na modelu mysim Balb/c, do którego wprowadzono dootrzewnowo syngeniczne komórki białaczki szpikowej linii WEHI-3B D–. Skutkiem wszczepienia komórek WEHI-3B D– było powstanie guza litego na przedniej ścianie jamy brzusznej w pobliżu miejsca implantacji, natomiast zabieg ten nie powodował indukcji białaczki ogólnoustrojowej. Jednoczesna suplementacja diety etanolowym ekstraktem z rozmarynu w ilości 1g suchego ekstraktu na 100 g paszy i witaminą 1,25D3 w ilości 1 μg skutkowała zwiększeniem działania przeciwnowotworowego witaminy 1,25D3 bez indukcji hiperkalcemii (58). W grupie badanych zwierząt zaobserwowano 55-procentowe ograniczenie rozwoju nowotworu i znaczące zmniejszenie wielkości guza litego na przedniej ścianie jamy brzusznej (58). W kolejnych badaniach obserwowano zwiększenie przeżywalności chorych myszy, którym podawano 4% standaryzowany ekstrakt z rozmarynu i witaminę D3 w porównaniu do myszy w grupie kontrolnej (z 42 do 66 dni). Wydłużenie życia zwierząt powiązane było z polepszeniem parametrów hematologicznych (59). Kolejnym aspektem przeciwnowotworowego działania związków biologicznie czynnych jest zdolność selektywnej indukcji enzymów detoksykujących II fazy i ochrony komórek przed działaniem związków karcynogennych i ich metabolitów oraz reaktywnych form tlenu. Dichlorometanowe ekstrakty z rozmarynu zawierające głównie fenolowe diterpeny, ekstrakty wodne zawierające kwas rozmarynowy i flawonoidy oraz olejek eteryczny zawierający monoterpeny, są selektywnymi induktorami enzymów I i II fazy odtruwania. Olejek eteryczny bogaty w 1,8-cyneol (zawartość 36,1%) silnie indukuje CYP, a w szczególności CYP 2B1,2 w wątrobie szczurów. Podobnie działa wodny ekstrakt z rozmarynu, który również zawiera ten związek. Testy wykonane na lotnych komponentach olejku z rozmarynu nie wykazały ich wpływu na aktywność enzymów II fazy. Natomiast komponenty wodne okazały się silnymi induktorami enzymów zarówno I fazy: CYP, CYP 1A, 2B, 2E1, przy czym największy wpływ zanotowano na CYP 2B1,2, jak i II fazy: transferazę-S-glutationu (GST), reduktazę chininową (QR) i glukuronotransferazę (UGT), a w szczególności UGT 1A6. Również dichlorometanowe ekstrakty z rozmarynu bogate w karnozol i kwas karnozowy selektywnie indukują GST, a zwłaszcza GSTP1 i A3/A5 (23). Indukcję GST i QR pod wpływem ekstraktu z rozmarynu opisał także Singletary (22). Autor stwierdził zwiększenie poziomu GST od 3,5 do 4,5 razy i poziomu QR od 3,3 do 4 razy w wątrobie szczurów, które otrzymywały dietę wzbogaconą w ekstrakt z rozmarynu w ilości 0,25-1,0%. Podobny efekt obserwowano po dootrzewnowym podaniu zwierzętom ekstraktu z rozmarynu i karnozolu (22). UGT i GST są kluczowymi enzymami II fazy biotransformacji, biorącymi udział w sprzęganiu elektrofilnych metabolitów. UGT1A6 jest zaangażowany w glukuronidację szerokiej liczby związków, w tym karcynogenów. Rozmaryn i jego główne składniki mogą więc pełnić rolę ochronną przeciw chemicznie indukowanym nowotworom oraz stanowić czynnik o działaniu chemioprewencyjnym. Przeciwnowotworowe działanie rozmarynu ujawnia się również w hamowaniu ekspresji MMP-1 (metaloproteinaza-1) indukowanej promieniowaniem UV. Nadekspresja MMP jest charakterystyczna dla wielu stanów patologicznych i prawie wszystkich typów nowotworów. Inhibicja ekspresji MMP-1 przez ekstrakt z rozmarynu skutkowała zmniejszeniem ilości białka i aktywności enzymu (11). Obniżenie ekspresji MMP-9 w obecności karnozolu wykazali Siu-Chen i wsp. (60). Autorzy po podaniu tego związku ograniczyli inwazyjność wysoce metastatycznych mysich komórek czerniaka B16/F10 poprzez redukcję ekspresji metaloproteinazy MMP-9 i jej aktywności na drodze supresji ERK1/2, AKT, p38 i JNK (60). Działanie przeciwcukrzycowe Rozmaryn od dawna stosowany był w tradycyjnej medycynie ludowej w leczeniu hiperglikemii, co obecnie zostało potwierdzone w wielu badaniach naukowych. Testy na zwierzętach doświadczalnych z cukrzycą indukowaną alloksanem, powodującym uszkodzenie komórek β trzustki wytwarzających insulinę, wykazały, że etanolowe ekstrakty z rozmarynu obniżają poziom glukozy we krwi w sposób zależny od dawki, osiągając najlepszy efekt przy stężeniu 200 mg/kg masy ciała. W przypadku dawek największych 100 i 200 mg/kg masy ciała efekt przeciwcukrzycowy był związany ze znacznym wzrostem poziomu insuliny w surowicy królików z wywołaną cukrzycą. Działanie przeciwcukrzycowe rozmarynu, stosowanego w stężeniach 100 i 200 mg/kg m.c., było silniejsze i utrzymywało się dłużej niż po podaniu leku syntetycznego – glibenklamidu (32). Przypuszcza się, że wzrost poziomu insuliny po podaniu ekstraktu z rozmarynu może być związany z ochroną funkcjonalnych komórek β trzustki przed degradacją lub regeneracją, dzięki czemu pozostają one aktywne i zdolne do produkcji insuliny (32). Dane literaturowe ostatnich lat wskazują na udział stresu oksydacyjnego w różnych komplikacjach cukrzycowych. U zwierząt doświadczalnych z indukowaną chemicznie cukrzycą zaobserwowano objawy silnego stresu oksydacyjnego. Poziom MDA (dialdehyd malonowy; jeden z wielu związków wytwarzanych w procesie peroksydacji wielonienasyconych kwasów tłuszczowych) – wskaźnika peroksydacji lipidów w grupie zwierząt diabetycznych, był znacznie wyższy niż w grupie kontrolnej. Podanie zwierzętom wysokich dawek ekstraktu z rozmarynu powodowało obniżenie poziomu MDA, zwiększenie aktywności enzymów przeciwutleniających: dysmutazy ponadtlenkowej, katalazy i peroksydazy glutationowej i ochronę przed peroksydacją lipidów (32). Kolejnym aspektem przeciwcukrzycowych właściwości rozmarynu jest zdolność do obniżania aktywności jelitowej α-glukozydazy. Inhibitory α-glukozydazy jelitowej spowalniają wchłanianie węglowodanów z jelita cienkiego, co skutkuje zmniejszeniem poposiłkowej glikemii i insulinemii. Naukowcy po zbadaniu 31 roślin zielarskich i przyprawowych stwierdzili, że 50% etanolowy ekstrakt z rozmarynu wykazuje najsilniejszą aktywność hamującą jelitową α-glukozydazę. Poposiłkowy poziom glukozy w surowicy zwierząt, po 30 min od podania maltozy lub sacharozy wraz z ekstraktem z rozmarynu, był znacznie niższy niż w surowicy grupy kontrolnej. Opisane zjawiska potwierdzili Koga i wsp. (33), którzy stwierdzili ograniczenie wzrostu stężenia glukozy w surowicy i obniżenie aktywności α-glukozydazy u zwierząt z cukrzycą indukowaną streptozotocyną (STZ) przy zastosowaniu diety wzbogaconej w 0,01% wodny roztwór ekstraktu z rozmarynu (33). Autorzy zidentyfikowali i wyizolowali aktywny składnik rozmarynu odpowiedzialny za działanie przeciwcukrzycowe stwierdzając, że jest nim 5,7,3,4-tetrahydroksyfawon (luteolina). Redukcja aktywności α-glukozydazy o 50% następowała w obecności tego związku w stężeniu wynoszącym 290 μg/ml w przypadku zastosowania maltozy i 150 μg/ml w przypadku zastosowania sacharozy jako substratu dla α-glukozydazy. Podsumowując wyniki badań można mieć nadzieję, że rozmaryn może być ważnym składnikiem diety stosowanej na etapie prewencji i terapii cukrzycy oraz otyłości (33). Działanie hepatoochronne Badania in vivo na modelu zwierzęcym wykazały, że wodny ekstrakt z rozmarynu ochrania komórki wątroby przed uszkodzeniami indukowanymi azatiopryną (AZP). AZP jest lekiem o działaniu hepatotoksycznym i mutagennym, indukuje stres oksydacyjny, działając hamująco na endogenne enzymy przeciwutleniające i zwiększa poziom MDA w wątrobie. Dane literaturowe wskazują, że podanie zwierzętom ekstraktu z rozmarynu chroni hepatocyty przed nekrozą i innymi zmianami histopatologicznymi indukowanymi przez AZP oraz ogranicza o 73% poziom aminotransferazy alaninowej i asparaginowej w surowicy zwierząt. Ponadto testowany ekstrakt z rozmarynu ograniczył wzrost stężenia MDA w wątrobie i zapobiegał obniżaniu aktywności glutationu, katalazy i dysmutazy ponadtlenkowej wywołanej przez AZP. Podanie zwierzętom ekstraktu z rozmarynu spowodowało całkowitą rewersję wątrobowego MDA związanego z toksycznym działaniem AZP (24). Ekstrakt z rozmarynu wykazywał działanie ochronne również przy zastosowaniu innego związku hepatotoksycznego. Podanie ekstraktu z rozmarynu szczurom z uszkodzeniami wątroby wywołanymi czterochlorkiem węgla normalizowało poziom bilirubiny i aminotransferazy alaninowej w surowicy. Badania histologiczne wątroby potwierdziły, że rozmaryn w dawce 200 mg/kg m.c. (co odpowiada 6,04 mg karnozolu/kg m.c.) chroni częściowo przed stanem zapalnym, nekrozą i wakuolizacją wywołaną przez czterochlorek węgla (25). Działanie przeciwwrzodowe Działanie rozmarynu w kierunku łagodzenia niestrawności i dolegliwości powstających na skutek zaburzeń czynności górnego odcinka przewodu pokarmowego było przedmiotem wielu badań. W 1985 roku niemiecka Komisja E oficjalnie zaaprobowała zastosowanie liści rozmarynu w leczeniu dyspepsji (61). Ochraniający wpływ rozmarynu na błonę śluzową żołądka wykazali Alkofahi i wsp. (26) oraz Correa Dias i wsp. (28). Autorzy udowodnili, że podanie zwierzętom doświadczalnym ekstraktu z rozmarynu w ilości 400 mg/kg m.c. w 96% chroni błonę śluzową żołądka przed uszkadzającym działaniem etanolu (26). Dowiedziono również, że nieoczyszczone ekstrakty hydroalkoholowe z rozmarynu ograniczają częstość występowania wrzodów trawiennych u szczurów wywołanych indometacyną, etanolem i rezerpiną. Wymieniony ekstrakt w dawce 1000 mg/kg m.c. ograniczał w 44% tworzenie wrzodów indukowanych indometacyną i w 52% wrzodów indukowanych rezerpiną. Natomiast w dawce 500 i 1000 mg/kg m.c. ekstrakt powodował odpowiednio 70 i 75% redukcję wystapienia wrzodów wywołanych etanolem (28). Wykazano również, że hydroalkoholowy ekstrakt z rozmarynu ochrania śluzówkę żołądka przed działaniem kwasu solnego i pepsyny, nie wpływając na sekrecję kwasów żołądkowych. Potencjał ochronny przejawiał się także w zwiększaniu zawartości niebiałkowych grup sulfhydrylowych w śluzówce żołądka i działaniu przeciwutleniającym (28). Badania aktywności przeciwdrobnoustrojowej wykazały, że ekstrakty z rozmarynu działają na Helicobacter pylori, bakterie których obecność zwiększa ryzyko zapalenia żołądka typu B (mogącego prowadzić do powstania nowotworu i wrzodów trawiennych). Obecnie wiadomo, że bakteria ta odpowiada za ok. 80% przypadków choroby wrzodowej żołądka i 90% przypadków choroby wrzodowej dwunastnicy. Udowodniono również korelację między obecnością bakterii H. pylori a wystąpieniem wczesnego raka żołądka. Skrining aktywności ekstraktów metanolowych z 24 roślin zielarskich i przyprawowych skierowanej przeciwko 15 szczepom H. pylori wykazał, że największą aktywnością charakteryzują się ekstrakty pozyskane z muszkatołowca ( Myristica fragrans) i liści rozmarynu ( Rosmarinus officinalis). Wartości MIC zostały oszacowane na poziomie wynoszącym odpowiednio 12,5 i 25 μg/ml (27). Podsumowanie Wielokierunkowe działanie rozmarynu lekarskiego, udowodnione w licznych badaniach na modelach komórkowych i zwierzęcych, wskazuje na ich potencjalne znaczenie w profilaktyce i terapii niektórych chorób. Aktywność prozdrowotna rozmarynu związana jest, przede wszystkim z wysokim potencjałem przeciwutleniającym i właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi. Dane literaturowe wskazują, że ekstrakty i olejek rozmarynowy działają przeciwzapalnie, przeciwmutagennie i przeciwnowotworowo. Ponadto poprawiają trawienie, działają hepatoochronnie i przeciwwrzodowo. Ważny kierunek leczniczego wykorzystania tej rośliny związany jest z jej działaniem przeciwcukrzycowym. Mikrobiologiczne badania porównawcze dostarczyły silnych dowodów potwierdzających działanie przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, prawie tak samo efektywne, jak działanie powszechnie stosowanych antybiotyków. Istnieją również prace świadczące o właściwościach przeciwwirusowych rozmarynu i jego zdolności do stymulowania komórek układu immunologicznego. Mimo obiecujących danych uzyskanych w wielu pracach eksperymentalnych, nie podjęto badań klinicznych, które mogłyby dostarczyć silnych dowodów potwierdzających prewencyjne i terapeutyczne działanie rozmarynu. |
